Andrzej Witold Wajda (ur. 6 marca 1926 w Suwałkach, zm. 9 października 2016 w Warszawie) – polski reżyser filmowy i teatralny, w młodości aktywny jako malarz. W latach 1989–1991 senator I kadencji. Kawaler Orderu Orła Białego.

Popularność przyniosły mu filmy inicjujące tzw. polską szkołę filmową: Kanał oraz Popiół i diament, w których dokonywał rozrachunku z czasami II wojny światowej. Dokonał ekranizacji wielu dzieł literackich, jak Popioły, Brzezina, Wesele, Ziemia obiecana, Panny z Wilka i Pan Tadeusz. Współtworzył kino moralnego niepokoju, w którego ramach powstały osadzone w tematyce społecznej, demaskujące patologie systemu komunistycznego w Polsce obrazy: Człowiek z marmuru i jego kontynuacja Człowiek z żelaza, nagrodzona Złotą Palmą w Cannes. Do ostatnich dokonań artysty należą: martyrologiczny film Katyń oraz eksperymentalny Tatarak.

Za zasługi dla rozwoju kinematografii Wajda był wielokrotnie nagradzany, między innymi w 2000 roku otrzymał Nagrodę Akademii Filmowej (Oscara) za całokształt twórczości.

Sala koncertowa w Suwalskim Ośrodku Kultury nosi jego imię.

Andrzej Witold Wajda

ur. 6 marca 1926
w Suwałakch
reżyser i scenarzysta
reżyser międz innymi "Wesele", "Człowiek z marmuru", "Pan Tadeusz", "Katyń", "Powidoki" i wielu innych filmów

Maria Konopnicka była córką Józefa Wasiłowskiego i Scholastyki z Turskich. Jej rodzice w 1841 zamieszkali w Suwałkach w domu przy dzisiejszej ul. Kościuszki 31 (wówczas Petersburskiej 200) dzisiejsze Muzeum Marii Konopnickiej w Suwałkach.

Maria Konopnicka debiutowała (pod pseudonimem Marko) w 1870 w dzienniku „Kaliszanin” wierszem Zimowy poranek; utwór został dobrze przyjęty. Kaliszowi poświęciła trzy utwory poetyckie: dwa zatytułowane Kaliszowi (1888, 1907) i Memu miastu (1897).

Cykl lirycznych wierszy W górach zamieścił rok później „Tygodnik Ilustrowany”. Bardzo szybko jej twórczość poetycka przepełniona patriotyzmem i szczerym liryzmem, stylizowana „na swojską nutę” zdobyła powszechne uznanie. Pierwszy tomik Poezji wydała w 1881, następne ukazały się w latach 1883, 1887, 1896.

W latach 1884–1886 redagowała pismo dla kobiet „Świt”; próbując zradykalizować jego program, wywołała sprzeciw zachowawczej opinii i cenzury. Współpracowała z tygodnikiem dla kobiet „Bluszcz”. Otrzymała tytuł członka honorowego Towarzystwa Szkoły Ludowej.

Nowele pisała od początku lat osiemdziesiątych XIX wieku aż do śmierci. Zaczęło się od dziennikarskich doświadczeń Konopnickiej, w czasie redagowania przez nią „Świtu”. Początkowo czerpała inspiracje z doświadczeń Prusa, Orzeszkowej, a następnie rozwinęła własne pomysły w dziedzinie małych form. Nowela Dym opublikowana została w roku 1893.

Maria Konopnicka zajmowała się także krytyką literacką, którą uprawiała od roku 1881, początkowo na łamach „Kłosów”, „Świtu”, „Gazety Polskiej”, „Kuriera Warszawskiego”, następnie w wielu innych pismach. Do 1890 roku przeważały artykuły recenzyjne o tekstach współczesnych autorów polskich i zagranicznych. Konopnicka jest znana z części swojego dorobku obejmującego prozę i tworzonego dla dzieci. Utwory Konopnickiej dla dzieci ogłaszane od roku 1884, eliminujące natrętny dydaktyzm, rozbudzające wrażliwość odbiorców były nowością w tej dziedzinie pisarstwa.

Już jako znana pisarka Konopnicka powróciła do wspomnień z lat dzieciństwa spędzonych w Suwałkach. Poświęciła im dwa utwory: Z cmentarzy i Anusia. Około roku 1890 pojawiły się w poezji Konopnickiej nowe zainteresowania tematyczne, zwłaszcza dziełami kultury europejskiej oraz nowe sposoby nawiązań do tradycji.

W 1908 w miesięczniku „Przodownica” Konopnicka opublikowała Rotę, wiersz, który stanowił punkt kulminacyjny publicystycznej kampanii poetki przeciwko polityce germanizacyjnej w zaborze pruskim.

Utwory Konopnickiej zawierają protest przeciwko niesprawiedliwości społecznej oraz ustrojowi niosącemu ucisk i krzywdę. Nacechowane są patriotyzmem, liryzmem i sentymentalizmem.

Konopnicka współpracowała z wydawnictwami, prasą krajową, organizacjami społecznymi trzech zaborów, a także uczestniczyła w międzynarodowym proteście przeciwko prześladowaniu dzieci polskich we Wrześni (1901–1902). Brała udział w walce o prawa kobiet, akcji potępiającej represje władz pruskich, w pomocy na rzecz więźniów politycznych i kryminalnych.

Maria Stanisława Konopnicka z domu Wasiłowska

ur. 23 maja 1842
w Suwałakch
Polska poetka i nowelistka okresu realizmu, krytyk literacki, publicystka i tłumaczka
autorka między innymi "Roty" i "O krasnoludkach i o sierotce Marysi"

Jerzy Dąbrowski urodził się 29 kwietnia 1889 roku w Suwałkach, w rodzinie Adolfa i Leontyny z Kozłowskich. Był starszym bratem Władysława Dąbrowskiego (1891-1927), także „zagończyka” i majora kawalerii Wojska Polskiego.

Ukończył szkołę realną w Wyborgu, gdzie zdał maturę. Następnie studiował w Instytucie Mierniczym w Moskwie. W 1910 odbył obowiązkową służbę wojskową. Po wybuchu I wojny światowej został powołany do armii rosyjskiej. We wrześniu 1914 roku, za odwagę w walkach, mianowany został chorążym, a w październiku tego roku – podporucznikiem. Służył na froncie w kawalerii jako rotmistrz i dowódca szwadronu, a następnie przeniósł się do lotnictwa wojskowego, gdzie pełnił funkcję dowódcy eskadry. Po rewolucji lutowej w 1917 przeszedł do Naczpola w Sankt Petersburgu. Po demobilizacji przybył do majątku Podolszczyzna, w powiecie dziśnieńskim, w którym mieszkał do jesieni tegoż roku.

W październiku 1918 razem z Władysławem wstąpił do Samoobrony Wileńskiej, broniącej Wileńszczyzny przed bolszewikami. Zorganizował ochotniczy szwadron kawalerii, który z czasem przemienił się w Pułk Ułanów Wileńskich. Obaj bracia dowodzili tą formacją wojskową. W pierwszych dniach stycznia 1919 wziął udział w zaciekłych walkach obronnych na Antokolu przeciwko atakującym wojskom bolszewickim. Wobec przygniatającej przewagi bolszewików, 5 stycznia wycofał się wraz z pozostałymi oddziałami Samoobrony z miasta. Następnego dnia wraz z bratem sformował w Białej Wace pod Wilnem oddział partyzancki pod nazwą Wileński Oddział Wojsk Polskich. Dowódcą oddziału został jego brat, a Jerzy Dąbrowski pełnił w nim funkcję zastępcy dowódcy i komendanta 1 pułku ułanów. Po przejęciu kasy byłej Samoobrony, w sumie ok. 140 tys. marek, bracia Dąbrowscy na czele dwóch szwadronów kawalerii i batalionu piechoty (ok. 700 ludzi), wyruszyli przez Ejszyszki w stronę Grodna. Oddział ten prowadził wojnę partyzancką przeciw bolszewikom na terenach Grodzieńszczyzny, Wileńszczyzny i Polesia. Walczył m.in. pod Różaną, zdobył Prużanę, fortecę Brześć Litewski, następnie zawrócił, dotarł do Pińska, zdobył Baranowicze i przeszedł koło Nieświeża. Mimo małych sił poruszał się swobodnie po terenie okupowanym przez wojska bolszewickie, budząc wśród nich postrach. W kawalerii ówczesnego podrotmistrza Jerzego Dąbrowskiego walczyło wiele później znanych osobistości międzywojennej Polski, m.in. Stanisław Cat-Mackiewicz i jego młodszy brat Józef Mackiewicz, hrabia Eustachy Sapieha, książę Włodzimierz Czetwertyński, hrabia Jan Tyszkiewicz, Jan Kalenkiewicz, ojciec Macieja oraz Konstanty Drucki-Lubecki potomek starego rodu książęcego i dowódca Wileńskiej Brygady Kawalerii w 1939 r. Po włączeniu partyzanckiego oddziału braci Dąbrowskich w skład grupy wojsk gen. Antoniego Listowskiego, oddział przemianowano na grupę operacyjną. Jerzy Dąbrowski ponownie został zastępcą swojego brata. Podrotmistrzowi Jerzemu Dąbrowskiemu stopień rotmistrza zatwierdzono 24 kwietnia 1919 r. W czerwcu tego roku, podczas odpoczynku i reorganizacji w Lidzie, oddział Dąbrowskich stał się jednostką regularną WP – z kawalerii utworzono 13 pułk ułanów Wileńskich, natomiast piechota dała początek Lidzkiemu Pułkowi Strzelców (późniejszy 76 pułk piechoty). Jerzy Dąbrowski został zastępcą dowódcy 13 p.uł., w którym dowódcą był brat Władysław.

Podczas ofensywy bolszewickiej, latem 1920 bracia Dąbrowscy sformowali 211 pułk ułanów. Dowódcą pułku został mjr Władysław Dąbrowski, a rtm. Jerzy Dąbrowski jego zastępcą. Pułk ten 15 października 1920 wszedł w skład Wojska Litwy Środkowej i brał udział w walkach z Litwinami pod Rykontami, Rudziszkami, Lejpunami, Mejszagołą, Szyrwintami.

Po zakończeniu działań wojennych pełnił służbę w 9 pułku strzelców konnych we Włodawie, a później w 3 pułku strzelców konnych w Wołkowysku. 3 maja 1922 roku został zweryfikowany w stopniu rotmistrza ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919 roku i 213. lokatą w korpusie oficerów jazdy (od 1924 roku - kawalerii). Z dniem 4 października 1924 roku został przeniesiony do Korpusu Ochrony Pogranicza na stanowisko dowódcy 6 Szwadronu Kawalerii. 18 lutego 1928 roku awansował na majora ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1928 roku i 14. lokatą w korpusie oficerów zawodowych kawalerii. 28 stycznia 1931 roku został przeniesiony z KOP do 4 pułku ułanów Zaniemeńskich w Wilnie na stanowisko zastępcy dowódcy pułku. 14 grudnia 1931 roku awansował do stopnia podpułkownika ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1932 roku i 5 lokatą w korpusie oficerów zawodowych kawalerii. 28 czerwca 1931 roku został przeniesiony na stanowisko rejonowego inspektora koni w Wilnie.

W ramach osadnictwa wojskowego kupił działkę w dzisneńskim, którą sprzedał i kupił liczący kilkadziesiąt hektarów folwark Mazuryszki, w ówczesnej parafii Suderwie pod Wilnem. Tutaj wraz z rodziną, głównie latem, mieszkał i prowadził gospodarstwo.

Podczas kampanii wrześniowej objął dowództwo 110 rezerwowego pułku ułanów, który 14 września wszedł w skład Brygady Rezerwowej Kawalerii „Wołkowysk”. Jego zastępcą był mjr Henryk Dobrzański, późniejszy „Hubal”. Pułk początkowo działał na przedpolu Wołkowyska, a następnie przez Piaski – Mosty – Ejsmonty udał się w kierunku Wilna. Po otrzymaniu fałszywej informacji o kapitulacji miasta, skierował się na Grodno. Szedł wówczas w straży przedniej Brygady i realizował zadanie tłumienia komunistycznej dywersji w okolicznych miasteczkach i wsiach. W rejonie Grodna ppłk J. Dąbrowski podjął decyzję (przez część badaczy uważaną za samowolną) odłączenia się od reszty Brygady. W nocy z 20 na 21 września pułk przeprawił się na zachodni brzeg Niemna i skierował do Puszczy Augustowskiej, gdzie toczył walki z wojskami sowieckimi w rejonie Krasnego Boru i pod Dolistowem Starym nad Biebrzą, w czasie których poniósł znaczne straty. W tym czasie ppłk J. Dąbrowski postanowił iść na pomoc oblężonej Warszawie. Część oficerów zdecydowała udać się na Litwę lub powrócić do domów, na co dostali zgodę ppłk. J. Dąbrowskiego. Pułkowi w nocy z 24 na 25 września udało się oderwać od nieprzyjaciela. Skierował się na południe na Łomżę, gdzie odebrano wiadomość, że Warszawa kapituluje. O świcie 28 września w rejonie Janowa koło Kolna chory ppłk J. Dąbrowski rozwiązał resztki swojego pułku (ok. 100 ludzi), przy czym część oficerów i żołnierzy pod dowództwem mjr. Dobrzańskiego kontynuowała marsz na Warszawę, zaś sam chory ppłk Dąbrowski na początku października przedostał się na Litwę, gdzie na dwa tygodnie trafił do szpitala a potem był internowany w VI forcie. Po zajęciu Litwy przez ZSRR został ujęty wiosną 1940 przez NKWD i osadzony w obozie w Starobielsku. Z powodu jego zasług w walkach z bolszewikami w latach 1919-1920, został skazany na karę śmierci i stracony w więzieniu w Mińsku w nocy z 16 na 17 grudnia 1940, po straszliwych torturach.

Jerzy Dąbrowski ps. Łupaszka

ur. 29 kwietnia 1889
w Suwałkach
pseudonim „Łupaszka”
podpułkownik kawalerii Wojska Polskiego, „zagończyk”

W 2009 Instytut Pamięci Narodowej wydał komiks autorstwa Krzysztofa Wyrzykowskiego i Sławomira Zajączkowskiego poświęcony Jerzemu Dąbowskiemu pt. „Łupaszka 1939”. W wydawnictwie umieszczono również jego rys biograficzny oraz omówienie tła historycznego.

Jakow Siemionowicz Goldblatt, (ur. 13 października 1860 w Suwałkach, zm. 25 stycznia 1929 r. w Nowym Jorku) – rosyjski artysta-malarz, pedagog, emigrant

Był pochodzenia żydowskiego. Od 1878 r. studiował w Akademii Sztuk Pięknych w Sankt Petersburgu. Za wybitne osiągnięcia artystyczne otrzymywał liczne nagrody i wyróżnienia m.in. mały złoty medal za pracę pt. „Priam błaga Achillesa” i duży złoty medal za „Ostatnie chwile Sokratesa”. W 1888 r. ukończył studia, otrzymując tytuł "Artysty pierwszej klasy w zakresie obrazów historycznych". Dzięki otrzymanemu stypendium od 1889 r. kontynuował naukę zagranicą. Po powrocie do Rosji w 1895 r., pracował w Rostowie nad Donem. Następnie nauczał w prywatnej szkole malarstwa i rzeźby w Sankt Petersburgu, w 1902 r. stając na jej czele. Malował obrazy i portrety na tematy historyczne, które były wystawiane w różnych miastach Rosji. Podczas wojny domowej wyjechał do Polski. Następnie zamieszkał w USA. Według części źródeł zmarł w Wilnie.

Jakow Siemionowicz Goldblatt

ur. 13 października 1860
w Suwałkach, wówczas Imperium Rosyjskie
artysta-malarz i pedagog

Urodzony w Suwałkach, w 1940 wraz z rodziną wywieziony na Syberię, pracował przy wyrębie tajgi. W 1943 zmobilizowany do 1 Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki. W sierpniu 1943 ukończył Szkołę Podchorążych tej dywizji w Sielcach nad Oką i jako dowódca plutonu fizylierów uczestniczył w bitwie pod Lenino. Walczył na prawym skrzydle wprowadzonych do akcji sił dywizyjnych. Następnie pod Smoleńskiem przygotowywał podoficerów dla nowo tworzącej się 3 Dywizji Piechoty im. Romualda Traugutta. Po ukończeniu wyższej szkoły strzeleckiej w Sołniecznogorsku uczestniczył w pracach organizacyjnych przy formowaniu pod Berdyczowem 1 Brygady Piechoty Zmotoryzowanej 1 Korpusu Pancernego pełniąc funkcję dowódcy 1 kompanii strzeleckiej. W trakcie ofensywy 2 Armii Wojska Polskiego na odcinku Nysy Łużyckiej dowodził kompanią desantowej na czołgach – brał udział w forsowaniu Nysy,uczestniczył w walkach pod Budziszynem i nad Sprewą aż do Drezna. Szlak bojowy ukończył nad Łabą, a następnie uczestniczył w wyzwalaniu północno-zachodniej części Czechosłowacji.

Po zorganizowaniu batalionu ochrony granicy z Czechosłowacją, stacjonującego pod Głubczycami w 1946 jako dowódca grupy manewrowej WOP (samodzielnego batalionu konno-zmotoryzowanego) brał udział w walkach z UPA w rejonie Baligrodu.

Po ukończeniu Akademii Sztabu Generalnego WP im. gen. Karola Świerczewskiego w 1951 pełnił szereg odpowiedzialnych funkcji dowódczych, sztabowych i w szkolnictwie wojskowym Wojska Polskiego. Był między innymi dowódcą 21 Dywizji Piechoty w Lidzbarku Warmińskim (1953-1955), szefem sztabu 8 Korpusu Armijnego w Olsztynie, szefem Zarządu Organizacyjnego Sztabu Generalnego WP (1957–1965), zastępcą dowódcy Warszawskiego Okręgu Wojskowego do spraw liniowych (1965–1969), attaché wojskowym, morskim i lotniczym Ambasady PRL w Moskwie (1969–1973), zastępcą komendanta Akademii Sztabu Generalnego WP do spraw liniowych (1973–1978) oraz prezesem masowej organizacji paramilitarnej – Ligi Obrony Kraju (1978–1982). Generał brygady od 1960, generał dywizji od 1974. W latach 1982–1986 był zastępcą Głównego Inspektora Obrony Terytorialnej do spraw szkolenia poza wojskiem. Był wówczas zastępcą gen. broni Tadeusza Tuczapskiego. Od 1986 roku przebywał w dyspozycji MON. Od 1988 w stanie spoczynku. Służył w Wojsku Polskim przez 45 lat, z czego aż 28 lat w stopniu generalskim.

Działacz społeczny. Długoletni prezes Polskiego Związku Strzelectwa Sportowego. W latach 1984–1985 – przewodniczący Rady Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa. W latach 1988–1990 był członkiem Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa.

Wacław Roman Jagas

ur. 5 grudnia 1922
w Suwałkach
generał dywizji WP

Aleksandra Piłsudska z domu Szczerbińska (ur. 12 grudnia 1882 w Suwałkach, zm. 31 marca 1963 w Londynie) – działaczka niepodległościowa, służyła w Legionach Polskich, odznaczona Orderem Virtuti Militari, działaczka PPS i POW, druga żona Józefa Piłsudskiego.
Jej rodzicami byli Piotr Paweł Szczerbiński (ur. 30 czerwca 1846 w Suwałkach, zm. 25 marca 1896 tamże), urzędnik magistratu, syn Michała i Anny z Dormejków, oraz Julia Jadwiga (ur. 14 kwietnia 1852, zm. 25 stycznia 1894 w Suwałkach), córka Stanisława Zahorskiego i Karoliny z Truskolaskich. Po śmierci rodziców jej wychowaniem zajęły się babka Karolina Zahorska i ciotka Maria Zahorska. W 1901 ukończyła gimnazjum w Suwałkach, po czym w latach 1901–1904 uczęszczała na kursy handlowe J. Siemiradzkiej, a ponadto studiowała na Uniwersytecie Latającym. W 1903 rozpoczęła pracę urzędniczki w fabryce wyrobów skórzanych na warszawskiej Woli.

W 1904 wstąpiła do PPS. Brała udział w wielu akcjach bojowych, w tym w akcji pod Bezdanami i w napadzie na bank Państwowy w Kijowie. W 1907 została aresztowana przez policję rosyjską w Warszawie, jednak zwolniona z braku dowodów. Następnie udała się do Kijowa. Józefa Piłsudskiego poznała w maju 1906. Przeniosła się do Lwowa, gdzie pracowała w biurze fabrycznym. Nawiązała współpracę ze Związkiem Strzeleckim oraz współtworzyła Towarzystwo Opieki nad Więźniami Politycznymi.

Po wybuchu I wojny światowej wstąpiła do Legionów Polskich i została przydzielona do oddziału wywiadowczo-kurierskiego I Brygady Legionów Polskich, była komendantką kurierek legionowych. Po rozwiązaniu oddziału działała w konspiracji na terenie okupacji pruskiej przechowując broń i przewożąc literaturę. Działała w POW, za co została aresztowana przez Niemców w listopadzie 1915. Była internowana w obozie w Szczypiornie. Została zwolniona po akcie 5 listopada 1916. Wróciła do Warszawy, gdzie pracowała jako urzędniczka w biurze suszarni jarzyn. Od 1917 do 1918 pracowała w POW jako kurierka materiałów wybuchowych i jako wywiadowca.

7 lutego 1918 Aleksandra urodziła córkę Wandę (zm. 16 stycznia 2001), a 28 lutego 1920 drugą córkę Jadwigę (zm. 16 listopada 2014). Piłsudski nie mógł się z nią ożenić, bo jego żona Maria Piłsudska nie zgadzała się na rozwód. Po 15 latach bliskiej znajomości, ślub z Józefem Piłsudskim odbył się 25 października 1921. Stało się to dopiero po śmierci Marii, kiedy Józef Piłsudski był Naczelnikiem Państwa.

Józef i Aleksandra Piłsudscy mieszkali w willi Milusin w podwarszawskim Sulejówku. Piłsudski spędził zimę 1930/1931 na Maderze w towarzystwie Eugenii Lewickiej dając powody do pytań o rozpad małżeństwa.

Piłsudska prowadziła działalność honorową i społeczną. Od 1926 zasiadała w Kapitule Orderu Virtuti Militari. Po 1926 zajmowała się pozyskiwaniem finansów dla stowarzyszenia „Nasz Dom”, które prowadziło zakład dla sierot. Z kolei w Rodzinie Wojskowej organizowała w Warszawie przedszkola i szkoły powszechne dla rodzin wojskowych. W stowarzyszeniu „Osiedle” wspierała mieszkańców baraków dla bezdomnych w Warszawie, a w towarzystwie „Opieka” zakładała świetlice z bibliotekami dla młodzieży. Działała także w Unii Obrończyń Ojczyzny, organizacji utrzymującej łączność między kombatantami pierwszej wojny światowej. Współredagowała dwa tomy wspomnieniowe uczestniczek działań niepodległościowych. Do 1939 pełniła funkcję przewodniczącej głównej komisji rewizyjnej obywatelskiego Komitetu Akcji Pomocy Zimowej.

Po wybuchu II wojny światowej, agresji Niemiec i agresji ZSRR na Polskę 1939 Aleksandra wraz z córkami Wandą i Jadwigą ewakuowała się do Wilna, dalej do Kowna na Litwie, a następnie, po rozpoczęciu okupacji Wilna, do Rygi, po czym odleciała rejsowym samolotem szwedzko-sowieckiego towarzystwa lotniczego z Łotwy do Szwecji, a następnie samolotem specjalnym do Londynu. Zmarła w 1963. Została pochowana na cmentarzu North Sheen. 28 października 1992 jej prochy zostały złożone w grobowcu rodzinnym na warszawskich Powązkach.

Aleksandra Piłsudska z domu Szczerbińska

ur.12 grudnia 1882
w Suwałkach
druga żona Józefa Piłsudskiego

Aleksander Pajewski urodził się 5 stycznia 1879 roku w Suwałkach, w rodzinie Aleksandra, oficera armii rosyjskiej, i Kazimiery z Kwiatkowskich. Kurs oficerski ukończył w Szkolnym Szwadronie Kawalerii w Jelizawietgradzie (obecnie Kirowohrad na Ukrainie). Od 1898 pełnił służbę w 6 Pułku Dragonów, a od 1907 w 2 Pawłogradzkim Pułku Huzarów Gwardii. Od 27 listopada 1917 do 21 maja 1918 pełnił służbę w I Korpusie Polskim w Rosji.

W listopadzie 1918 został przyjęty do Wojska Polskiego, a na początku następnego roku został przydzielony do organizującej się Armii Wielkopolskiej. 31 stycznia 1919 został zatwierdzony przez generała porucznika Józefa Dowbor-Muśnickiego na stanowisku dowódcy 1 Pułku Ułanów Wielkopolskich (późniejszy 15 Pułk Ułanów Poznańskich). 4 marca 1919 objął dowództwo Brygady Jazdy Wielkopolskiej. 4 marca 1920 został powołany na stanowisko szefa Departamentu IV Koni Ministerstwa Spraw Wojskowych w Warszawie. 25 września 1921 roku został inspektorem jazdy przy Inspektoracie Armii Nr V we Lwowie.

3 maja 1922 roku został zweryfikowany w stopniu generała brygady ze starszeństwem z 1 czerwca 1919 roku i 58. lokatą w korpusie generałów. 1 czerwca 1924 roku został mianowany szefem Departamentu II Kawalerii Ministerstwa Spraw Wojskowych w Warszawie.

W czasie przewrotu majowego 1926 roku opowiedział się po stronie władz legalnych.

Zmarł 1 września 1926 roku w Warszawie. Pochowany 4 września 1926 roku na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach.

Aleksander Pajewski

ur.5 stycznia 1879
w Suwałkach
generał brygady Wojska Polskiego

Od 1956 roku mieszkał w Krakowie. Ukończył filologię polską na Uniwersytecie Jagiellońskim. Debiutował jako poeta w 1959 roku w Dzienniku Polskim, publikował także w Tygodniku Powszechnym. W 1962 wydał pierwszy tomik Próba porównania, ale za jego właściwy debiut uchodzi zbiorek Nawracanie stracha na wróble z 1971. Po dwóch latach został on uhonorowany nagrodą im. Andrzeja Bursy. Był jednym ze współtwórców krakowskiego Teatru STU. Zaliczany jest w poczet prekursorów Nowej Fali w poezji polskiej.

Napisał słowa do wielu utworów Skaldów, m.in. Cała jesteś w skowronkach. Jego poezję śpiewali też Marek Grechuta (np. Korowód), Grzegorz Turnau (np. Do wód) oraz Czesław Niemen (Z pierwszych ważniejszych odkryć). Wydał także kilka tomików literackich: 70 widoków w drodze do Wenecji (1992), Elegie o weselu i radosne smutki (1997), Jej nigdy za późno, Dziękczynienia po Komunii Świętej (2006) i kilkanaście książek dla dzieci, m.in. Moje kotki, Siedem dni stworzenia świata. Napisał słowa do 7 utworów na płycie Anawa, którą nagrała Anawa wspólnie z Andrzejem Zauchą, a także połowę tekstów z płyty Wołanie o słońce nad światem zespołu Dżamble. Był autorem słów do oratoriów Jana Kantego Pawluśkiewicza Nieszpory Ludźmierskie (1992) i Droga, Życie, Miłość – Oratorium o Męce i Zmartwychwstaniu Pana (2000).

Leszek Aleksander Moczulski

ur. 18 lutego 1938
w Suwałkach
filolog polski, poeta, autor tekstów piosenek

Był synem Kazimierza, urzędnika skarbowego i Karoliny z Michałowskich oraz bratem Romualda. Ukończył gimnazjum w Mariampolu. Od 1898 studiował nauki przyrodnicze w Petersburgu. W tym czasie związał się z Polską Partią Socjalistyczną. W 1902 – porzuciwszy uczelnię petersburską – przeniósł się do Krakowa, gdzie przez rok studiował medycynę na Uniwersytecie Jagiellońskim, a następnie – malarstwo w Szkole Sztuk Pięknych, której również nie ukończył.

Po definitywnej rezygnacji ze studiów w 1904 poświęcił się działalności politycznej, był m.in. członkiem Centralnego Komitetu Robotniczego PPS oraz bliskim współpracownikiem Józefa Piłsudskiego. Działał w Organizacji Bojowej PPS PPS-FR, Związku Walki Czynnej i Związku Strzeleckim. W 1909 wraz Kazimierzem Pużakiem wykonał w Rzymie wyrok śmierci na policyjnym prowokatorze, Edmundzie Tarantowiczu. Po konflikcie z Józefem Piłsudskim, do którego doszło w 1912 (prawdopodobnie z powodu umniejszenia znaczenia oddziału zakopiańskiego "Strzelca"), został usunięty z ZSS i ZWC.

Po wybuchu I wojny światowej wstąpił do Legionów Polskich, otrzymując stopień porucznika i funkcję dowódcy 1 kompanii 3 pułku piechoty kpt. Józefa Hallera. W trakcie służby awansował do rangi podpułkownika i stanowiska dowódcy 3 pułku piechoty. 6 lipca 1916 w bitwie pod Kostiuchnówką został ranny i wzięty przez Rosjan do niewoli, z której po roku zbiegł.

W lipcu 1917 przystąpił do Polskiej Siły Zbrojnej. 13 sierpnia 1917 roku generał piechoty Hans Hartwig von Beseler mianował go pułkownikiem. Był dowódcą I Brygady Piechoty oraz komendantem Garnizonu Warszawa. W listopadzie 1918 kierował akcją rozbrajania oddziałów niemieckich oraz zajmowania ważnych obiektów przez żołnierzy PSZ. 29 listopada został mianowany zastępcą dowódcy Okręgu Wojskowego "Przemyśl".

W latach 1918-1920 walczył na froncie wschodnim. Najpierw jako dowódca grup operacyjnych brał udział w walkach z Ukraińcami, a później – na czele 2 Dywizji Piechoty Legionów – walczył z Armią Czerwoną podczas wojny polsko-bolszewickiej. 1 maja 1920 roku został zatwierdzony z dniem 1 kwietnia 1920 roku w stopniu generała podporucznika, w grupie oficerów byłych Legionów Polskich. Uczestniczył w bitwie warszawskiej, będąc od 25 lipca 1920 zastępcą gubernatora Warszawy i dowódcy 1 Armii, generała Franciszka Latinika.

8 lipca 1921 roku objął dowództwo 4 Dywizji Piechoty we Włocławku. 1 maja 1922 roku został mianowany zastępcą dowódcy Okręgu Korpusu Nr V w Krakowie. 3 maja 1922 roku został zweryfikowany w stopniu generała brygady ze starszeństwem z 1 czerwca 1919 roku i 33. lokatą w korpusie generałów. 30 sierpnia 1923 roku został mianowany zastępcą dowódcy Okręgu Korpusu Nr I w Warszawie. Z dniem 1 września 1924 roku został zwolniony ze stanowiska zastępcy dowódcy OK I i oddany do dyspozycji ministra spraw wewnętrznych w charakterze dowódcy Korpusu Ochrony Pogranicza. 1 grudnia 1924 roku został awansowany na generała dywizji ze starszeństwem z 15 sierpnia 1924 roku i 9. lokatą w korpusie generałów. 16 lutego 1925 roku Prezydent RP Stanisław Wojciechowski mianował go dowódcą KOP.

8 maja 1929 roku został zwolniony ze stanowiska dowódcy Korpusu Ochrony Pogranicza. Zwolnienie nastąpiło na polecenie Józefa Piłsudskiego pomimo dużych osiągnięć dowódczych i organizacyjnych. Po zwolnieniu ze stanowiska pozostawał w dyspozycji ministra spraw wojskowych. Zamieszkał w osadzie wojskowej Jamno w powiecie brzeskim. Z dniem 30 września 1934 roku został przeniesiony w stan spoczynku.

Po wybuchu II wojny światowej w 1939 i sowieckiej napaści na Polskę został aresztowany przez NKWD, pomimo zaawansowanego wieku i statusu oficera w stanie spoczynku, i osadzony w obozie w Kozielsku. Był najwyższym rangą jeńcem w obozie. Ponadto cieszył się dużym autorytetem, dzięki któremu stał się dla oficerów swego rodzaju arbitrem, będąc także doradcą i opiekunem młodszych stopniem kolegów, przez co zyskał ich uznanie i szacunek. W relacji ocalałego z losu jeńców Tadeusza Felsztyna, gen. Minkiewicz dążył do zażegnania wśród osadzonych w obozie wszelkich sporów zarówno natury codziennej, jak też dotyczącej przeszłości, stanu państwa polskiego oraz przyczyn klęski wrześniowej; ponadto zorganizował na terenie obozu sieć oficerów łącznikowych kontaktującą go z wszystkimi częściami Kozielska. Po rozpoczęciu rozładowania obozu w kwietniu 1940 i wobec różnych pogłosek o dalszym losie wywożonych generał wydał instrukcję do polskich żołnierzy, aby protestowali przeciw (rzekomemu) oddawaniu ich w ręce Niemców i przeciw przymusowemu przetrzymywaniu w ZSRR.

Z kilku ocalonych dzienników jeńców Kozielska jednoznacznie wynika, że generałowie Henryk Minkiewicz, Mieczysław Smorawiński i Bronisław Bohaterewicz oraz ok. 120 oficerów wyższych, w tym także Adam Solski, zostali wywiezieni z obozu 7 kwietnia 1940. Istnieje prawdopodobieństwo, iż jego egzekucja mogła nastąpić 9 kwietnia tego roku, jako że generał znajdował się na jednej liście wywózkowej wraz z Adamem Solskim, który prowadził pamiętnik z ostatnim wpisem tego dnia, relacjonującym przewiezienie do lasu i rewizję. Jego zwłok wśród pochowanych na Polskmi Cmentarzu Wojennym w Katyniu nie zidentyfikowano, tak jak to było w przypadku gen.gen. Bohaterewicza i Smorawińskiego.

Henryk Minkiewicz był żonaty ze starszą od niego o dwa lata Marią Markowską, poetką, zmarłą w 1939. Ich związek był bezdzietny.

Henryk Minkiewicz-Odrowąż

ur. 19 stycznia 1880
w Suwałkach
generał dywizji Wojska Polskiego, dowódca Korpusu Ochrony Pogranicza, kawaler Orderu Virtuti Militari

Lechosław Zygmunt Marszałek (ur. 9 marca 1922 w Suwałkach, zm. 26 marca 1991) – polski reżyser i scenarzysta filmów animowanych. Twórca psa Reksia – bohatera serialu animowanego dla dzieci.

Lechosław Zygmunt Marszałek

ur. 9 marca 1922
w Suwałkach
reżyser i scenarzysta filmów animowanych. Twórca psa Reksia

Od 1945 mieszkał z rodzicami we Wrocławiu, gdzie skończył szkołę podstawową i średnią. Później pracował w bibliotece Politechniki Wrocławskiej i we Wrocławskich Zakładach Gastronomicznych, gdzie był kierownikiem wydziału gospodarczego. Od 1957 działał w ZHP, gdzie został podharcmistrzem. Komendant Szczepu Harcerzy i Kierownik Referatu Drużyn Młodszych w V Hufcu ZHP e Wrocławiu.

25 września 1961 wstąpił do Oficerskiej Szkoły Wojsk Zmechanizowanych im. T. Kościuszki we Wrocławiu, którą 15 IX 1964 skończył z wyróżnieniem i został promowany na stopień podporucznika w korpusie oficerów wojsk zmechanizowanych. Mianowany dowódcą plutonu piechoty zmotoryzowanej w 40 Pułku Zmechanizowanym 10. Dywizji Pancernej w Opolu, od 1966 dowódca kompanii piechoty w 25 Pułku Zmechanizowanym w Opolu. Od jesieni 1967 porucznik i szef sztabu-zastępca dowódcy batalionu piechoty zmotoryzowanej w tym pułku. Od 3 XII 1967 dowódca 60 Kompanii Rozpoznania w Opolu. W 1968 brał udział w militarnym przygotowaniu operacji Dunaj, choć w samej inwazji na Czechosłowację nie wziął udziału. W ramach służby w kompanii rozpoznania 10 VII 1968 uzyskał tytuł i odznakę skoczka spadochronowego. 1968-1971 studiował w Akademii Sztabu Generalnego WP w Warszawie, w 1971 został ukarany przez komendanta akademii za obronę praw kadry studenckiej i nie uzyskał awansu na kapitana[potrzebny przypis]. Po odesłaniu do 10 Dywizji Pancernej został starszym pomocnikiem szefa wydziału rozpoznania sztabu dywizji, od 1972 był szefem tego wydziału w stopniu kapitana. Od 9 X 1972 szef sztabu-zastępca dowódcy 13 Pułku Czołgów w Opolu, od 10 IX 1973 dowódca 10 Drawskiego Pułku Czołgów w Opolu w stopniu majora. Od 8 I 1976 dowódca 25 Nyskiego Pułku Zmechanizowanego w Opolu, od X 1976 podpułkownik. 29 XII 1976 został szefem sztabu-zastępcą dowódcy 11 Dywizji Pancernej w Żaganiu. 1978-1980 studiował w Akademii Sztabu Generalnego Sił Zbrojnych ZSRR im. K. Woroszyłowa w Moskwie, X 1980 mianowany pułkownikiem. Od 24 I 1981 zastępca szefa, od 19 VIII 1981 szef Oddziału II Planowania Operacyjnego Zarządu I Sztabu Generalnego WP w Warszawie. 8 V 1982 został dowódcą 16 Kaszubskiej Dywizji Pancernej w Elblągu. Jesienią 1985 przewodniczący Rady Państwa PRL Henryk Jabłoński nadał mu stopień generała brygady. Od 17 I 1986 szef sztabu-zastępca dowódcy Pomorskiego Okręgu Wojskowego w Bydgoszczy, od 6 I 1987 zastępca dowódcy okręgu ds. liniowych. Podczas pobytu na poligonie w Drawsku przyczynił się do odkrycia grobowców Wenedów i powiadomił o tym dyrekcję Muzeum Archeologicznego w Koszalinie, za co po przeprowadzeniu wykopalisk otrzymał Odznakę „Za Ochronę Zabytków” od Głównego Archeologa Kraju. Od 15 XI 1990 szef Sekretariatu - zastępca Sekretarza Komitetu Obrony Kraju w Warszawie, później szef Sztabu Obrony Cywilnej Kraju w Głównym Inspektoracie Obrony Terytorialnej. 31 III - 24 VI 1992 był szefem Wojskowych Służb Informacyjnych. 1 VII 1992 został szefem sztabu Obrony Cywilnej Kraju, a 29 IX 1992 szefem OCK. 29 XI 1992 - 15 X 1997 był attaché wojskowym przy Ambasadzie RP w Chinach

Marian Sobolewski

ur. 8 września 1940
w Suwałkach
generał brygady WP, szef WSI i Obrony Cywilnej Kraju

Uczęszczał do Gimnazjum Męskiego (obecnie I Liceum Ogólnokształcące) w Suwałkach, a następnie w Warszawie do Szkoły Głównej Handlowej, którą ukończył w 1936 roku uzyskując tytuł magistra na Wydziale Ekonomii Politycznej pod kierunkiem profesora Edwarda Lipińskiego. W czasie pełnienia zasadniczej służby wojskowej służył w 29 pułku artylerii lekkiej. Po odbyciu służby wojskowej, uzyskał stypendium naukowe Londyńskiej Szkoły Ekonomicznej (LSE) na studia pod kierunkiem profesorów Lionela Robbinsa, Friedrich von Hayeka i Paula Rosenstein-Rodana. Po powrocie ze stypendium został asystentem na Wydziale Ekonomii Politycznej SGH. Po przerwie spowodowanej wojną, kontynuował edukację uzyskując tytuł magistra nauk ekonomicznych na LSE w 1953, a następnie stopień naukowy doktora w 1956 roku.

Po agresji III Rzeszy i ZSRR na Polskę był internowany na Litwie, po okupacji Litwy przez Armię Czerwoną i aneksji państwa litewskiego przez ZSRR aresztowany przez NKWD. W okresie od 1940 do 1942 był więźniem sowieckich obozów w Kozielsku i na Półwyspie Kolskim.

Po uwolnieniu w konsekwencji wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej i układu Sikorski-Majski, znalazł się w szeregach armii Andersa, później II Korpusu WP gen. Władysława Andersa. Jako oficer (major) Wojska Polskiego, służył w 5 pal, biorąc udział w bitwie o Monte Cassino, Anconę i Bolonię, był jednym z pierwszych żołnierzy Korpusu wkraczających do Bolonii. Służył także jako oficer łącznikowy w Drużynie Szkoleniowej Artylerii Królewskiej dowodzonej przez pułkownika R.R. Hoare.

Po 1945 na uchodźstwie. Członek Polskiego Towarzystwa Naukowego na Obczyźnie i jego prezes w latach 1981–2003.

Edward Franciszek Szczepanik

ur. 22 sierpnia 1915
w Suwałkach - Królestwo Polskie pod okupacją Cesarstwa Niemieckiego
ostatni premier Rządu RP na uchodźstwie w latach 1986–1990

Alfred Jan Maksymilian Kowalski herbu Wieruszowa (Alfred Wierusz-Kowalski; ur. 11 października 1849 w Suwałkach, zm. 16 lutego 1915 w Monachium) – polski malarz, przedstawiciel realizmu; od 1873 przebywał na emigracji w Monachium, członek i honorowy profesor Akademii Sztuk Pięknych w Monachium, przedstawiciel szkoły monachijskiej.

Był pierwszym dzieckiem z drugiego małżeństwa Teofila Kowalskiego herbu Wieruszowa, notariusza, i Teofili z Siewierskich, córki zarządcy majątku. Kowalscy, dobrze sytuowani materialnie, mieli w Suwałkach dom mieszkalny i nieduży majątek w Dębszczyźnie koło Filipowa, w którym spędzali letnie miesiące. W 1865, kiedy Teofil Kowalski przeniósł się na stanowisko notariusza do Kalisza, cała rodzina wyjechała z Suwałk. W Kaliszu Alfred kontynuował naukę w rządowym Męskim Gimnazjum Klasycznym, w którym rysunku uczył go Stanisław Barcikowski, absolwent Szkoły Sztuk Pięknych, oraz Kazimierz Górnicki. W 1868 wstąpił do warszawskiej Klasy Rysunkowej. Studiował pod kierunkiem Rafała Hadziewicza, Aleksandra Kamińskiego i Wojciecha Gersona.

W latach 1872–1873 studiował w Akademii Sztuk Pięknych w Dreźnie. Od połowy X 1873 r. w Akademii Monachijskiej kontynuował studia pod kierunkiem Aleksandra Wagnera (Malschule), uczęszczał również do pracowni Józefa Brandta. W Monachium, Wierusz-Kowalski założył własną pracownię i pozostał na stałe. Szybko zdobył uznanie u miejscowych handlarzy dzieł sztuki i wybitną pozycję w świecie artystycznym. Jego obrazy, osadzone głęboko w rodzimej tematyce, przedstawiające sceny rodzajowe z małych osiedli i miasteczek, nierzadko ukazane z humorem i nutą ironii (Przyjazd karetki pocztowej, Wypadek w podróży), liczne wesela krakowskie, wyjazdy i powroty z polowań, a nade wszystko dramatyczne napady wilków na ludzi podróżujących saniami i na oszalałe ze strachu konie, miały wielkie powodzenie. Częstym motywem obrazów był również samotny wilk na tle zimowego pejzażu.

Mniejszą rolę odgrywały w tematyce twórczości motywy historyczne i batalistyczne. W 1903 roku artysta odbył krótką podróż do Północnej Afryki. W jego twórczości pojawiła się egzotyczna tematyka arabska (Beduini przy studni, Z rozkazem wojennym- Maroko, Przed meczetem). Wierusz-Kowalski brał udział w wielu wystawach międzynarodowych, eksponował swoje obrazy również w kraju: Warszawie, Krakowie, Lwowie i Poznaniu. Uzyskiwał nagrody i medale w Monachium, Wiedniu, Berlinie, Paryżu, Saint Louis i Louisville. Wielki złoty medal uzyskał także w 1904 roku na ogólnokrajowej wystawie we Lwowie. Obrazy jego nabywały największe galerie i muzea europejskie oraz amerykańskie.

W uznaniu zasług Alfred Wierusz-Kowalski otrzymał w 1890 tytuł honorowego profesora Akademii Sztuk Pięknych w Monachium.

Niegasnąca przez dziesięciolecia popularność artysty sprawiła, że pod koniec życia tworzył w sposób masowy, niemal rzemieślniczy. W swojej pracowni zatrudniał młodych malarzy którzy wykonywali kopie najsłynniejszych jego dzieł, które następnie sam wykańczał i sygnował własnym nazwiskiem. Jak twierdzi, Hans-Peter Bühler, niemiecki historyk sztuki, być może Alfred Kowalski podpisywał niektóre obrazy pseudonimem „Jan Konarski”.

Alfred Jan Maksymilian Kowalski herbu Wieruszowa - Alfred Wierusz-Kowalski

ur. 11 października 1849
w Suwałkach
polski malarz, przedstawiciel realizmu, przedstawiciel szkoły monachijskiej.

W Muzeum Okręgowym w Suwałkach prezentowana jest stała wystawa prac artysty.

Układ przestrzenny Suwałk ukształtowany został w I pół. XIX wieku. Wówczas też powstała prawie cała zabudowa starego miasta. Złożyły się na nią mieszczańskie kamienice, świątynie i budynki użyteczności publicznej. Wśród twórców poszczególnych obiektów znajdowali się najwybitniejsi architekci tamtych czasów, kościół św. Aleksandra budowano według planów Chrystiana Piotra Aignera i Henryka Marconiego, gmach gimnazjum i odwach projektował Antoni Corazzi, cerkiew prawosławną - Henryk Marconi.Żaden z nich nie miał jednak tak wielkiego wpływu na ostateczny kształt miasta jak Karol Majerski, zasługujący wypełni na miano budowniczego Suwałk.

Urodził się w Warszawie 9 kwietnia 1800 r. Po ukończeniu szkoły pijarów w maju 1817 roku zapisał się na wydział sztuk pięknych Uniwersytetu Warszawskiego. Studia zakończył po ośmiu latach i otrzymał posadę konduktora w Komisji Nadzoru Budowli Koronnych. Jak wynika ze wspomnień, uczestniczył w Powstaniu Listopadowym jako artylerzysta w gwardii warszawskiej. W październiku 1838 r. otrzymał awans na stanowisko budowniczego guberni augustowskiej i przeniósł się do Suwałk.

Tu kontynuował działalność architektoniczną, rozpoczętą udziałem w budowie zakładów fabrycznych na Solcu w Warszawie. Jej wynik był imponujący. Współczesne źródła przypisują Majerskiemu projekty lub kierownictwo budowy ponad 150 domów w Suwałkach. On sam pisał, iż pod jego kierunkiem stanęła cerkiew prawosławna, szpital św. Piotra i Pawła, ratusz miejski, kościół ewangelicki, gimnazjum gubernialne, dom gubernatorów, gmach rządu gubernialnego, kaplica na cmentarzu i wieże na kościele św. Aleksandra.

Najwybitniejsze dzieło Majerskiego to wzniesiona w latach 1853-54 kaplica na cmentarzu katolickim. Jej opis zamieścił architekt w XXVIII tomie "Pamiętnika Religijno - Moralnego".

Dość często sięgał Majerski po pióro. Efektem tego były liczne artykuły w "Gazecie Rolniczej", "Gońcu Leśnym", "Gazecie Polskiej" i "Opiekunie Domowym". W tym ostatnim piśmie zamieścił między innymi opis
i historię kaplicy w Studzienicznej. W trzech częściach zawarł wspomnienia z lat 1809-1826,1830-31 i z podróży w 1858 r. przez Drezno i Lipsk do Marienbadu.

Pod koniec życia zaczął spisywanie pamiętników. Ich rękopisy dotrwały w zbiorach rodzinnych do II wojny światowej.

Po 27 latach pracy w 1865 r. przeszedł na emeryturę i powrócił do Warszawy. Trzy lata później został odznaczony orderem św. Stanisława III klasy.

Zmarł w Warszawie 22 maja 1870 r.

Mieszkał w skromnym parterowym budynku przy ul. ks.K. Hamerszmita 5.

[Źródło: Biografie Suwalskie, Oddział "Jaćwież" Regionalna Pracownia Krajoznawcza PTTK, Suwałki 1993]

Karol Majerski

ur. 9 kwietnia 1800
w Warszawie
architek, główny budowniczy Suwałk

Kaplica pod wezwaniem Przemienienia Pańskiego na cmentarzu katolickim

W gronie wybitnych suwalczan poczesne miejsce zajmuje dr Teofil Noniewicz. I choć nie zyskał szerokiego rozgłosu, to wdzięczni mieszkańcy Suwałk jeszcze przed wojną nazwali jego nazwiskiem jedną z głównych ulic miasta.

Noniewiczowie wywodzili się z Wileńszczyzny. Należeli do szlachty litewskiej używającej herbu Prus, która po twierdzenie szlachectwa uzyskała w 1847 r. Do Suwałk przeprowadzili się w końcu lat 50-tych ubiegłego wieku. Skłoniła do tego rodzinę najprawdopodobniej śmierć ojca Ignacego i trudne warunki materialne. Owdowiała Maria z Pawłowiczów musiała zapewnić opiekę i utrzymanie dwojgu najmłodszych dzieci - Justynie Annie (ur. 1838) i Tefilowi (ur. 27 kwietnia 1851). Z pomocą przyszli starsi synowie - Edward (ur. 1831) i Kalikst (ur. 1835), obaj będący już lekarzami. Młodszy z nich, pełniący obowiązki lekarza miejskiego w Suwałkach, sprowadził do siebie matkę i Teofila. Justyna kontynuowała wówczas naukę w Wileńskim Instytucie Szlacheckim.

Dziesięcioletni Teofil rozpoczął naukę w suwalskim gimnazjum. To ważne wydarzenie w jego życiu przypadło na okres publicznych manifestacji patriotycznych, które przez cały rok odbywały się w Suwałkach. Wiodącą w nich rolę odgrywał starszy brat Kalikst. Uczestniczył w patriotycznych nabożeństwach, procesjach i śpiewach. Trafił za to pod nadzór policyjny. Nie znane są okoliczności jego śmierci w 1863 r.

Teofila i matkę wspomagała teraz Justyna, która po ukończeniu nauki rozpoczęła prace w Suwałkach. Najpierw pracowała jako nauczycielka prywatna, a od 1866 r. przez 22 lata była damą klasową w gimnazjum żeńskim.

Teofil Noniewicz należał do wyróżniających się uczniów gimnazjum. Otrzymywał nagrody i pochwały. Po zdaniu matury w 1868 r. postanowił pójść w ślady braci. Zapisał się na wydział medyczny Szkoły Głównej. Po jej likwidacji kontynuował studia na Uniwersytecie Warszawskim, uzyskując w 1874 r. stopień lekarza.

Powrócił do Suwałk i rozpoczął praktykę prywatną. Przerwała ją w 1877 r. wojna rosyjsko - turecka, w której uczestniczył jako lekarz wojskowy. Zwolniony z armii zatrudnił się w suwalskim szpitalu Św. Piotra i Pawła, prowadząc równolegle praktykę prywatną. W 1892 r. awansował na stanowisko pierwszego lekarza w szpitalu.

Na początku I wojny światowej został ewakuowany wraz ze szpitalem w głąb Rosji. Jako lekarz Centralnego Komitetu Obywatelskiego działał w Bobrujsku.
Po powrocie do Suwałk w 1918 r. zarządzał społecznie szpitalem, zasiadając jednocześnie w jego Radzie Opiekuńczej. Wszedł także w skład Tymczasowej Rady Obywatelskiej Okręgu Suwalskiego, organu polskiego zarządzającego Suwalszczyzną w ostatnim okresie okupacji niemieckiej. Był prezesem pierwszej Rady Miejskiej Suwałk.

Teofil Noniewicz należał w 1880 r. do założycieli suwalskiej Straży Ogniowej. Pełnił w niej funkcję komendanta toporników, naczelnika drużyny i w latach 1919-1924 - prezesa zarządu. Był organizatorem, a następnie prezesem Polskiej Czytelni Naukowej. Aktywnie uczestniczył w pracach kółek amatorów polskiej sceny oraz jako członek zarządu w Związku Srzeleckim.

Dzięki ofiarnej, społecznikowskiej pracy w trudnych dla narodu latach uzyskał ogromny autorytet i szacunek. Jego wyrazem były uroczystości zorganizowane przez miasto w grudniu 1924 r. w jubileusz 50-lecia pracy lekarskiej.

Zmarł w Suwałkach 30 czerwca 1928 r.

[Źródło: Biografie Suwalskie, Oddział "Jaćwież" Regionalna Pracownia Krajoznawcza PTTK, Suwałki 1993]

Teofil Noniewicz

ur. 27 kwietnia 1851
na wileńszczyźnie
wielki suwalski społecznik i lekarz

Emil Młynarski w wieku 10 lat rozpoczął naukę gry na skrzypcach u Leopolda Auera w Konserwatorium Cesarskiego Towarzystwa Muzycznego w Petersburgu. Ponadto uczył się kompozycji pod kierunkiem Anatolija Ladowa oraz instrumentacji u Nikołaja Rimskiego-Korsakowa. W 1890 roku rozpoczął karierę solisty, występując m.in. w Petersburgu, Mińsku, Grodnie, Kownie, Wilnie, Kijowie, Odessie, Warszawie, a także w Berlinie, Lipsku, Magdeburgu, Hanowerze, Mannheimie, Augsburgu i Londynie.

W roku 1893 został pedagogiem w szkole Cesarskiego Towarzystwa Muzycznego w Odessie (do jego uczniów należał Paweł Kochański), a w 1897 przeniósł się do Warszawy. W 1898 roku otrzymał nagrodę na Konkursie Kompozytorskim im. Ignacego Jana Paderewskiego w Lipsku za Koncert skrzypcowy d-moll op. 11.

W zastępstwie Cesare Trombiniego dyrygował spektakl „Carmen” w warszawskim Teatrze Wielkim. Od tego czasu związał się z warszawską sceną operową. W roku 1900 został powołany na stanowisko dyrektora Filharmonii Warszawskiej oraz jej pierwszego dyrygenta, a w latach 1904–1907 sprawował funkcję dyrektora Instytutu Muzycznego w Warszawie. Odbył wiele podróży koncertowych, szczególnie do Wielkiej Brytanii. W roku 1916 przeniósł się do Moskwy, gdzie prowadził orkiestrę Teatru Wielkiego, a w 1918 powrócił do Warszawy i wznowił współpracę z Filharmonią. W 1919 roku został mianowany dyrektorem Konserwatorium Warszawskiego, a w latach 1919–1929 był dyrektorem Opery Warszawskiej.

2 maja 1923 roku został odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski.

W roku 1929 zamieszkał w Filadelfii, gdzie objął stanowisko dziekana Wydziału Orkiestrowego i Operowego Curtis Institute of Music i dyrekcję Opery Filadelfijskiej, a w 1931 powrócił do Warszawy. Mimo pogarszającego się stanu zdrowia, w sezonie 1932/1933 był dyrektorem Opery Warszawskiej. W 1934 roku został wybrany prezesem Stowarzyszenia Kompozytorów Polskich.

Jednym z jego uczniów był Faustyn Kulczycki.

W Suwałkach mieszkali rodzice Emila Młynarskiego.

Emil Szymon Młynarski herbu Belina

ur. 18 lipca 1870
w Kibartach
polski dyrygent, skrzypek, kompozytor, współzałożyciel
i dyrektor Filharmonii Warszawskiej w latach 1901–1905

Jerzy Lalewicz urodził się w Wyłkowyszkach k. Mariampola. Uczęszczał do gimnazjum w Suwałkach oraz do tamtejszej szkoły muzycznej. W 1894 r. rozpoczął studia prawnicze w Sankt Petersburgu, które ukończył w roku 1897. Uczył się tam również pianistyki u Anny Jesipowej i teorii muzyki u Ladowa i Rimskiego-Korsakowa. Konserwatorium Petersburskie ukończył w 1900 r. z wyróżnieniem. W tym samym roku otrzymał dyplom specjalny na III Międzynarodowym Konkursie im. Antona Rubinsteina w Wiedniu.

W 1901 r. koncertował w Warszawie, następnie w Rosji. W Petersburgu wydał koncert wespół ze skrzypkiem Leopoldem Auerem. W latach 1902–1905 był nauczycielem klasy fortepianu w Konserwatorium w Odessie. W 1905 r. został profesorem gry fortepianowej w krakowskim konserwatorium. W Krakowie często koncertował. Nieraz w duetach z Henrykiem Melcerem-Szczawińskim i Ignacym Friedmanem. W latach 1909–1910 odbył podróż artystyczną po Niemczech i Austrii. W roku 1910 był jurorem Konkursu Kompozytorskiego im. Fryderyka Chopina we Lwowie, na którym nagrodzony został Karol Szymanowski. W latach 1912–1919 mieszkał w Wiedniu, gdzie uczył gry na fortepianie w Akademie für Musik und darstellende Kunst. Również w tych latach koncertował, tym razem na terenie Austrii. W 1919 odmówił przyjęcia obywatelstwa austriackiego i powrócił do Lwowa. W 1921 r. wyjechał do Paryża, a stamtąd do Buenos Aires w Argentynie, gdzie zamieszkał. Do śmierci sprawował funkcję dyrektora oraz profesora klasy fortepianu w Conservatorio Nacional. W roku 1948 odbył ostatnie tournée po Stanach Zjednoczonych i dokonał nagrań dla radia w Nowym Jorku. Ciało Lalewicza zostało złożone na Powązkach w Warszawie.

Jerzy Lalewicz

ur. 21 sierpnia 1875
w Wyłkowyszkach
polski pianista i pedagog

W latach 1951–1993 na emigracji, do 1960 we Francji, następnie w Stanach Zjednoczonych, w Polsce do 1980 obłożony cenzurą.
Laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury (1980), profesor Uniwersytetu Kalifornijskiego w Berkeley i Uniwersytetu Harvarda, pochowany w Krypcie Zasłużonych na Skałce.

Rodzice Czesława Miłosza w latach 1926-1927 mieszkali w Suwałkach, a on sam często przyjeżdżał do swoich ciotek w Krasnogrudzie, gdzie spędzał wakacje.

Czesław Miłosz

ur. 30 czerwca 1911
w Szetejniach
polski poeta, prozaik, eseista, historyk literatury,
tłumacz, dyplomata

Andrzej Strumiłło – polski malarz, grafik, rzeźbiarz, fotograf, poeta, pisarz, scenograf, profesor kontraktowy ASP Kraków, a także były kierownik pracowni graficznej Sekretariatu Generalnego ONZ. Członek Związku Polskich Artystów Fotografików i Rady Naukowej Wigierskiego Parku Narodowego, a także członek kapituły nagrody „Włócznia Jaćwingów” oraz kapituły „Złotego Berła Kultury Polskiej”. Laureat złotego medalu „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”. Honorowy Ambasador Województwa Podlaskiego i Honorowy Obywatel Miasta Suwałk. 

Dzieciństwo spędził nad Żejmianą pod Święcianami, gdzie znajdował się zaścianek Sudany, z którego pochodziła jego matka - Kazimiera Jurszanówna. Ojcem artysty był Rafał Strumiłło-Pietraszkiewicz, który pracował jako budowniczy linii telefonicznych w Wileńskiej Dyrekcji Poczt i Telegrafów. Przed wojną był ministrantem w kościele św. Piotra i Pawła na Antokolu. Studiował w Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych w Łodzi pod kierunkiem Władysława Strzemińskiego, a także na Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, gdzie w roku 1950 uzyskał dyplom. W latach 1949-1953 był asystentem na obu uczelniach. Był profesorem kontraktowym krakowskiej ASP w latach 1977-1980, a w roku akademickim 1987/88 – wykładowcą suwalskiej filii Akademii Teologii Katolickiej. W latach 1982-1984 przebywał w Nowym Jorku, gdzie w wyniku wygranego konkursu piastował stanowisko kierownika pracowni graficznej przy sekretariacie Organizacji Narodów Zjednoczonych, lecz nie zdecydował się na przedłużenie kontraktu i powrócił do Polski, gdzie osiadł na stałe nad Czarną Hańczą, „skąd jest najbliżej do Wilna”. W 1977 roku zainicjował Spotkania Sztuka–Środowisko w Wigrach.

Po roku 1956 zaczął współpracę z Polską Izbą Handlową, dla której projektował pawilony wystawiennicze – dzięki temu mógł podróżować po świecie. W ciągu swej kariery artystycznej Strumiłło zwiedził wiele krajów, w których pobyt dokumentował cyklami rysunkowymi i fotograficznymi: Chiny (w latach 1954 i 1961), Włochy (1957), Indie (1959, 1970 i 1972), Nepal (1974 i 1980), Japonia i Tajlandia (1987). Wydał dwa tomy poezji: Moje i Jak. W roku 2008 nakładem łomżyńskiej oficyny wydawniczej „Stopka” ukazała się książka Factum est (łac.: Stało się), która jest zbiorem dzienników i ilustracji artysty z lat 1978-2006, a w 2009 „Ja. Poezje wybrane” (w 2010 roku wiersze zostały wydane jako audiobook, czyta sam autor). Wraz z Czesławem Miłoszem i Tomasem Venclovą był pomysłodawcą stworzenia Księgi Wielkiego Księstwa Litewskiego, której to przygotowania i wydania w maju 2009 podjęła się sejneńska fundacja „Pogranicze”. W grudniu 2008 w Suwałkach została otworzona galeria artysty, której budowę sfinansowały urząd miasta i Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego (koszt remontu pomieszczeń przeznaczonych na wystawę wyniósł 650 tys. zł). W pięciu halach wystawienniczych (około 200 m2) zgromadzone zostały prace Andrzeja Strumiłły z zakresu malarstwa, rzeźby, fotografii i rysunku oraz część kolekcji azjatyckiej.

Andrzej Strumiłło 50-lecie pracy twórczej celebrował w Muzeum Azji i Pacyfiku w Warszawie wystawą swych rysunków z Azji (Galeria Azjatycka 1997). Rok wcześniej prezentował tu nepalskie malarstwo sakralne. Muzeum organizowało również wiele wystaw artysty w kraju i zagranicą (Zabytki Indii, Nowe Delhi, Mój Nepal, Katmandu, Andrzej Strumiłło - rysunki z Azji, Hanoi, Azja w rysunkach Andrzeja Strumiłły, Jużnosachalińsk). Wystawę Kobzdej, Kulisiewicz, Strumiłło - rysunki z Azji, Galeria Azjatycka 1993, w następnym roku eksponowano w Nowym Delhi, Bratysławie, Moskwie, a w kolejnym w Pradze, Lipsku i Weimarze. Andrzej Strumiłło przez wiele lat zasiadał w Radzie Muzealnej i jest wielkim przyjacielem Muzeum Azji i Pacyfiku.

W dniu Narodowego Święta Odrodzenia Polski w 1974 roku otrzymał nagrodę państwową II. stopnia. W 1969 roku otrzymał Nagrodę Ministra Kultury i Sztuki II stopnia.

Andrzej Strumiłło

Andrzej Strumiłło (ur. 23 października 1927 w Wilnie, zm. 9 kwietnia 2020 w Suwałkach) malarz, grafik, rzeźbiarz, fotograf, poeta, pisarz, scenograf, profesor kontraktowy ASP w Krakowie, a także były kierownik pracowni graficznej Sekretariatu Generalnego ONZ. Członek Związku Polskich Artystów Fotografików i Rady Naukowej Wigierskiego Parku Narodowego, członek kapituły nagrody „Włócznia Jaćwingów” oraz kapituły „Złotego Berła Kultury Polskiej”. Od 1984 mieszkał w Maćkowej Rudzie nad Czarną Hańczą na Suwalszczyźnie.

Wśród najbardziej zasłużonych dla Suwalszczyzny ludzi nauki poczesne miejsce zajmuje Knut Olof Falk, wybitny szwedzki slawista i znawca języków bałtyckich. Prowadzone przez tego naukowca i jego uczniów badania nad nazewnictwem Suwalszczyzny, których wyniki, opublikowane w licznych wydawnictwach zarówno polskich, jak i zagranicznych, należą do prekursorskich i bezcennych.

Jako student Uniwersytetu w Uppsali zainteresował się językami słowiańskimi oraz bałtyckimi. Skierowało to uwagę na Polskę, do której przybył po raz pierwszy w 1931 roku, podejmując w Warszawie studia nad językiem polskim. Jego znajomość pogłębił podczas rocznego (l 932-1933) pobytu w Krakowie (gdzie pracował jako lektor języka szwedzkiego na Uniwersytecie Jagiellońskim), uczęszczając na zajęcia znakomitych polskich językoznawców, między innymi: Kazimierza Nitscha i Tadeusza Lehra-Spławińskiego.

Dziedziną szczególnego zainteresowania młodego wówczas językoznawcy była toponomastyka, czyli nauka o nazwach miejsc, mająca w tym okresie w szwedzkich badaniach slawistycznych istotne znaczenie. Jako miejsce badań terenowych na polskim obszarze językowym Knut Olof Falk wybrał Suwalszczyznę. Z historycznego punktu widzenia - pisał później, uzasadniając ten wybór - przedstawia Suwalszczyzna niezwykle ciekawy dla tego rodzaju badań teren przejściowy, na którym z biegiem wieków wymieniały się kolejno różne grupy narodowościowe, a który skutkiem tego reprezentuje pomieszanie kilku odrębnych warstw nazw miejscowych, różnych co do chronologii i pochodzenia.

Na Suwalszczyznę przybył Falk wiosną 1934 roku, przemierzając okolice Wigier. Powrócił tu latem tegoż samego roku, a także w sezonach letnich 1936 i 1937. Rezultatem tych pobytów, nieustannych wędrówek, niezliczonych rozmów było przede wszystkim zgromadzenie przebogatego materiału z zakresu nazewnictwa miejscowego (głównie wód) tej części Suwalszczyzny, ale także nawiązanie serdecznych więzi z jej mieszkańcami oraz doskonałe poznanie tej ziemi. Łączył bowiem Falk badania terenowe z kwerendami archiwalnymi i bibliotecznymi w poszukiwaniu materiałów historycznych dotyczących Suwalszczyzny, wykonując z nich często fotokopie. Dzięki temu w tej postaci zachowały się bezcenne dokumenty, których oryginały uległy zniszczeniu podczas II wojny światowej.

Zebrany i opracowany materiał Knut Olof Falk opublikował w znakomitym studium toponomastycznym - napisanym w języku polskim, a wydanym w 1941 roku w Uppsali - pod tytułem Wody wigierskie i huciańskie, za które otrzymał promocję na doktora filozofii. Tom drugi tej pracy stanowią Źródła rękopiśmienne, zawierające fotokopie dokumentów historycznych, wydane w 1941 roku w Lund.

Z tym miastem związana jest dalsza kariera naukowa Knuta Olofa Falka. Dzięki bowiem jego wieloletnim i konsekwentnym staraniom utworzono na miejscowym uniwersytecie Instytut Slawistyczny, który stał się poważnym ośrodkiem studiów językoznawczych w Europie. W latach pięćdziesiątych ponownie w kręgu uczonych szwedzkich z kierowanego przez profesora doktora Knuta Olofa Falka Instytutu ożyło zainteresowanie Suwalszczyzną. Przyczyniła się do tego działalność, powołanej w lipcu 1959 roku z inicjatywy doktora Jerzego Antoniewicza, Kompleksowej Ekspedycji Jaćwieskiej i utworzenie przy niej Szwedzkiej Ekspedycji Jaćwieskiej. Knut Olof Falk, wraz ze swymi pracownikami naukowymi i studentami, kontynuując swoje przedwojenne prace, latem 1959, 1960 i 1961 roku prowadził badania nad toponomastyką tego obszaru, które zaowocowały publikacjami naukowymi (nasz bohater jest autorem wielu z nich) i wieloletnią współpracą naukowców polskich i szwedzkich.

W latach następnych Knut Olof Falk wielokrotnie odwiedzał Suwalszczyznę, interesując się jej rozwojem, wypowiadając się także na łamach polskiej prasy w sprawie ochrony jej walorów przyrodniczych.

W 1988 roku, w opublikowanym w "Jaćwieży" liście do Jana Wojtycha z Suwałk, pisał: Bardzo bym chciał jeszcze raz powrócić na Suwalszczyznę. Jeszcze raz zobaczyć jeziora i lasy... Miałem tam przecież tyle niezapomnianych przeżyć. Również uczestnicy naszej ekspedycji mają wiele sentymentu dla tej pięknej części Polski. Nie dane mu było jednak raz jeszcze powrócić. Knut Olof Falk zmarł 30 stycznia 1990 roku w Lund.

We wrześniu 1992 roku, z inicjatywy Państwowego Muzeum Archeologicznego w Warszawie i suwalskiego muzeum, przy ulicy Kościuszki w Suwałkach odsłonięte pamiątkowy obelisk ku czci wybitnego badacza tej ziemi.

[Źródło: Biografie Suwalskie, Oddział "Jaćwież" Regionalna Pracownia Krajoznawcza PTTK, Suwałki 1993]

Knut-Olof Falk

ur. 19 kwietnia 1906
w Hammars Glasbruk
wybitny szwedzki slawista i znawca języków bałtyckich

Był synem Bonawentury, od czasu I wojny światowej mieszkał w Suwałkach i prowadził w mieście zakład fryzjerski. Aktywista ruchu socjalistycznego. W listopadzie 1918 wchodził w skład Tymczasowej Rady Obywatelskiej Suwalszczyzny jako reprezentant Polskiej Partii Socjalistycznej. W grudniu 1918 był w składzie Tymczasowej Rady Miejskiej, w 1920 objął funkcję wiceprzewodniczącego Rady; z funkcji zrezygnował na początku 1921 i przeszedł z rekomendacji PPS na stanowisko wiceprezydenta Suwałk.

Od października 1927 był prezydentem miasta, angażując się w zwalczanie skutków kryzysu gospodarczego, przede wszystkim bezrobocia. Mimo nacisków władz wojewódzkich o zaprzestanie działalności w PPS ze względu na wykonywanie funkcji prezydenta miasta, nadal działał w partii: był delegatem na XXI Kongres w Sosnowcu (listopad 1928), członkiem Rady Naczelnej (1928-1931), a także ubiegał się w marcu 1928 o mandat poselski w okręgu wyborczym w Grodnie (bez powodzenia). Miejskie stanowisko utracił w kwietniu 1934 i został zastąpiony przez zarządcę komisarycznego miasta.

Zmarł 26 września 1934 roku w Suwałkach.

Wawrzyniec Gałaj

ur. w 1879 lub 1880 we wsi Hulanka w powiecie Kutno, zm. 26 września 1934 w Suwałkach) – polski działacz społeczny i samorządowy, aktywny w okresie międzywojennym w Suwałkach, prezydent Suwałk.

Gałaj reprodukcja zdjęcia
TOP
Wspierają nas ...

Kontynuując przeglądanie strony, wyrażasz zgodę na używanie przez nas plików cookies. więcej informacji

The cookie settings on this website are set to "allow cookies" to give you the best browsing experience possible. If you continue to use this website without changing your cookie settings or you click "Accept" below then you are consenting to this.

Close